Một vở kịch, hay một câu chuyện buồn có thể làm bạn rơi lệ. Nhưng nước mắt không phải chỉ được tiết ra vào những lúc như vậy. Một đôi mắt khỏe mạnh luôn được bảo vệ bằng một màng nước mắt (film nước mắt) - một lớp dịch luôn được duy trì tiết ra không đổi giữa các lần chớp mắt. Một màng nước mắt ổn định có tác dụng chống khô mắt và giúp mắt bạn luôn sạch, nhìn rõ mọi vật.

Những nguyên nhân gây khô mắt

Màng nước mắt bảo vệ mắt bạn và bôi trơn chúng. Nó cũng làm giảm nguy cơ nhiễm khuẩn mắt và với mỗi lần chớp mắt giúp loại bỏ các dị vật nhỏ vào mắt như cát, bụi. Khi mắt của bạn bị kích thích bởi bụi hoặc gió, khói, việc tiết nước mắt nhiều hơn bình thường giúp rửa sạch các vật lạ.

Giảm tiết nước mắt có thể làm không ổn định màng nước mắt (film nước mắt), lượng dịch ở màng nước mắt giảm xuống nhanh chóng và tạo ra những điểm khô trên bề mặt giác mạc, điều này gây nên kích thích mắt và nhìn mờ. Sự mất cân bằng các chất tạo film nước mắt cũng có thể dẫn đến khô mắt. Khô mắt thường gây khó chịu và thường là một vấn đề mạn tính. Người ở độ tuổi từ 40 trở lên thường bị khô mắt. Điều trị khô mắt là nhằm mục đích khôi phục film nước mắt trở lại bình thường để giảm thiểu khô mắt và hậu quả của nó.

Vì sao mắt bị khô?

Nước mắt không phải chỉ có nước. Chúng là một hỗn hợp của nước, dầu, protein, các chất điện giải, vi khuẩn cộng sinh, giúp bề mặt nhãn cầu trơn và sạch. Không có nước mắt, ta không thể có một thị lực tốt.

Ở một số người, nguyên nhân khô mắt là mất cân bằng thành phần cấu tạo nước mắt. Với những người khác lại không sản xuất đủ nước mắt để làm trơn mắt. Bệnh ở mi mắt, thuốc đang dùng và một số nguyên nhân khác như môi trường cũng có thể dẫn đến khô mắt.

Chất lượng nước mắt kém

Film nước mắt có 3 lớp cơ bản: dầu, nước và chất nhày. Nếu có vấn đề với bất cứ lớp nào đều có thể gây triệu chứng khô mắt.

Dầu: Là lớp ngoài cùng, được tạo ra bởi các tuyến nhỏ nằm ở bờ mi mắt (tuyến meibomian), chứa các chất béo. Lớp này làm trơn tru bề mặt nước mắt và làm chậm bay hơi lớp nước ở giữa. Khi lớp dầu bị bất thường, lớp giữa là nước bay hơi rất nhanh. Khô mắt thường xảy ra ở những người có tuyến meibomian bị bịt kín. Sự mất chức năng tuyến meibomian thường gặp ở những người bị viêm bờ mi.

Nước: Lớp giữa, chiếm 90% thành phần nước mắt, có kèm một ít muối, lớp này được tạo ra bởi các tuyến nước mắt, làm sạch mắt bạn và rửa tất cả các vật lạ gây kích thích. Lớp nước không được tiết đủ có thể làm bạn có film nước mắt không ổn định, lớp dầu và lớp chất nhày có thể tiếp xúc với nhau tạo ra dỉ mắt đặc và dai, hay gặp ở người khô mắt.

Lớp nhày: Là lớp trong cùng, giúp nước mắt trải đều trên bề mặt mắt của bạn. Những điểm khô mắt hình thành dễ dàng ở bất cứ phần nào của giác mạc bị mất chất nhày.

Giảm sản xuất nước mắt

Quá trình sản xuất nước mắt sẽ giảm khi bạn càng nhiều tuổi. Khi mắt bạn không thể sản xuất đủ nước mắt, bạn sẽ bị khô mắt và dễ bị kích thích.

Mặc dù khô mắt có thể xảy ra ở cả nam và nữ ở bất cứ độ tuổi nào, khô mắt hay xảy ra ở phụ nữ, đặc biệt sau mãn kinh. Điều này có thể do sự thay đổi hormon. Tổn thương tuyến nước mắt do viêm hoặc phóng xạ có thể cản trở tiết nước mắt. Khô mắt cũng liên quan với tình trạng bệnh tật như tiểu đường, viêm khớp, lupus, xơ cứng bì và hội chứng Sjogren.

Phẫu thuật khúc xạ mắt như LASIK cũng có thể gây giảm sản xuất tiết nước mắt gây khô mắt. Vấn đề này sẽ hết sau vài tháng phẫu thuật.

Chức năng mi mắt giảm

Nhờ cử động chớp mắt – bình thường khoảng 13 lần/phút, mi mắt của bạn có tác dụng trải đều film nước mắt. Bệnh ở mi mắt có thể gây ảnh hưởng đến cử động chớp mắt do đó gây khô mắt. Bệnh mi mắt có thể là bị lộn mi hay quặm. Viêm bờ mi cũng gây cảm giác khô và ngứa mắt.

Một số thuốc gây khô mắt: Thuốc lợi tiểu, thường dùng trong điều trị tăng huyết áp; thuốc kháng sinh histamin và thông mũi; thuốc ngủ; thuốc kiểm soát lúc đẻ; thuốc chống suy nhược; isotretinoin – thuốc điều trị trứng cá; thuốc giảm đau như morphin...

Các nguyên nhân khô mắt khác

Khô mắt có thể xảy ra khi tiếp xúc nhiều với điều kiện môi trường có nhiều yếu tố gây khô mắt như ánh sáng mặt trời, gió, vùng cao, khí hậu khô, không khí nóng và khô, thường xảy ra ở những phòng nhỏ trong máy bay...

Ngoài ra, những công việc yêu cầu tập trung thị giác cao như làm việc với máy tính, lái xe hoặc đọc sách thường giảm tần số chớp mắt, vì thế tăng sự bay hơi nước mắt.

Ở một số người, nguyên nhân khô mắt là phản ứng dị ứng với thuốc tra mắt hoặc thuốc mỡ tra mắt.

Biểu hiện khi bị khô mắt?

Khi bị khô mắt, người bệnh thường có cảm giác nhức nhối, bỏng rát hoặc cộm trong mắt; cảm giác như có vật lạ vào trong mắt; dỉ mắt dai, đặc xung quanh mắt; tăng kích thích mắt khi gặp gió, khói bụi; mỏi mắt sau một thơi gian ngắn đọc sách; nhạy cảm với ánh sáng chói; không chịu được với kính tiếp xúc; nhìn mờ, thường trở nên tồi tệ vào cuối ngày hoặc sau khi tập trung vào một việc gì đó yêu cầu phải tập trung thị giác cao độ; thường bị ở cả hai mắt.

Phương pháp điều trị khô mắt

Khô mắt không gây khó chịu thường xuyên và tổn hại lâu dài, triệu chứng nhìn mờ thường khiến bạn phải đi gặp bác sĩ. Điều trị khô mắt là nhằm mục đích khôi phục film nước mắt trở lại bình thường để giảm thiểu khô mắt và biến chứng do khô mắt.

Bạn hãy đi gặp bác sĩ khi bạn có những triệu chứng của khô mắt kéo dài, bao gồm đỏ mắt, kích thích, mỏi và đau mắt.

Làm thế nào để biết chính xác bị khô mắt?

Nếu mắt bạn cảm thấy khô và kích thích, bác sĩ mắt có thể kiểm tra cả số lượng và chất lượng nước mắt của bạn. Bác sĩ có thể đánh giá việc sản xuất nước mắt bằng việc dùng test nước mắt Schirmer. Trong test này, bác sĩ đặt mảnh giấy thấm vào mi mắt dưới của bạn, sau 5 phút đo chiều dài mảnh giấy bị thấm nước mắt.

Test khác dùng thuốc nhuộm tra mắt đặc biệt để xác định tình trạng bề mặt mắt của bạn. Bác sĩ sẽ tìm thuốc nhuộm trên bề mặt giác mạc và tính xem nó tồn tại bao lâu trước khi nước mắt của bạn bay hơi.

Biến chứng do khô mắt

Nghe có vẻ là mâu thuẫn, bạn bị khô mắt nhưng tự bạn vẫn bị chảy nước mắt. Vì sao?

Nước mắt tiết theo 2 cách. Tiết nước mắt cơ bản với tốc độ chậm, đều đặn có tác dụng giữ cho mắt bạn trơn đều. Tiết nước mắt phản xạ là tiết một lượng lớn nước mắt để phản ứng với các kích thích mắt hoặc khi xúc động. Tiết nước mắt phản xạ chứa nhiều nước hơn tiết nước mắt cơ bản, chúng ít chất nhày và dầu hơn.

Khi mắt của bạn bị kích thích vì khô, tuyến tiết nước mắt sẽ tiết nước mắt nhiều hơn do tiết nước mắt phản xạ. Nước mắt này không chất lượng nên nó không giúp bạn khỏi khô mắt, mà nó còn làm bạn tiết nước mắt nhiều hơn.

Hầu hết mọi người bị khô mắt không có biến chứng lâu dài nào. Tuy nhiên nếu không được điều trị, khô mắt nặng có thể dẫn đến viêm mắt, nhiễm khuẩn và gây sẹo bề mặt giác mạc.

Điều trị khô mắt hiệu quả bằng cách nào?

Điều trị hiệu quả bắt đầu với một kiểm tra cẩn thận để xác định yếu tố nào gây ra các triệu chứng của khô mắt. Mục đích của điều trị là duy trì độ ẩm của mắt.

Điều trị vấn đề mi mắt:

Nếu bạn có vấn đề với mi mắt như bất thường giải phẫu hoặc nhắm mắt không kín làm nặng thêm khô mắt, bác sĩ cần phải phẫu thuật tạo hình mi mắt. Nếu bạn bị viêm bờ mi, bác sĩ sẽ dặn dò bạn làm sạch bờ mi thường xuyên bằng dung dịch dầu gội của trẻ pha loãng. Bác sĩ cũng có thể kê đơn thuốc ngắn ngày, hàng đêm cho bạn với kháng sinh nhỏ hoặc mỡ hoặc kháng sinh uống như tetracyclin hoặc doxycyclin.

Bổ sung nước mắt:

Bạn có thể điều trị khô mắt nhẹ với nước mắt nhân tạo không cần kê đơn. Bác sĩ có thể hướng dẫn số lần nhỏ nào là tốt nhất cho bạn. Bạn có thể dùng thuốc tra làm trơn mắt khi bạn cần, thậm chí vài lần trong một giờ sau đó giảm dần. Nếu bạn dùng thuốc tra thường xuyên, thuốc nhỏ mắt không có chất bảo quản là sự lựa chọn tốt nhất để phòng dị ứng hoặc phản ứng với chất bảo quản. Bạn có thể dùng thuốc mỡ tra mắt để bảo đảm độ trơn của mắt. Thuốc mỡ có thể làm mờ mắt nên tốt nhất dùng trước khi đi ngủ.

Bảo tồn nước mắt:

Bác sĩ có thể đề nghị bạn thực hiện một phương pháp để giữ nước mắt tự nhiên lâu hơn. Việc này có thể được thực hiện bằng cách đóng một phần hoặc hoàn toàn ống dẫn nước mắt. Ống dẫn nước mắt có thể nút lại bằng nút silicon nhỏ. Bạn có thể dùng bổ sung thêm nước mắt nhân tạo. Nút silicon có thể sẽ được lấy bỏ. Một chỉ định lâu dài hơn là đốt nhiệt. Trong thủ thuật này bác sĩ gây tê cục bộ sau đó áp dây nóng làm co mô tổ chức ống dẫn gây sẹo, vì thế đóng được ống dẫn nước mắt.

Người bị khô mắt nhẹ đáp ứng tốt với điều trị bằng nước mắt nhân tạo. Một số người có triệu chứng dai dẳng và không đáp ứng với nước mắt nhân tạo mặc dù mắt của họ khá bình thường. Khô mắt nặng đòi hỏi điều trị nặng hơn như nút ống silicon. Người bị khô mắt nặng có thể dùng với kính áp tròng mềm. Kính này được đặt ở phần lòng trắng của mắt tạo ra một lớp chứa dịch trên giác mạc.

Thuốc thường dùng

Bác sĩ kê cho bạn cyclosporin (Restasis) để dùng cho trường hợp khô mắt mạn tính. Restasis làm giảm viêm mắt và giúp tăng sản xuất nước mắt. Một số người có cảm giác bỏng rát ở mắt khi dùng thuốc. Không dùng Restasis khi bạn bị viêm mắt mạn tính hoặc có tiền sử bị nhiễm virut mắt.

Khi bạn bị kích thích không thể chịu được mặc dù đã thường xuyên tra thuốc trơn mắt, bác sĩ có thể kê cho bạn thuốc tra steroid.

Tự chăm sóc phòng tránh khô mắt?

Cũng giống như các chất lỏng khác, nước mắt dễ bị bay hơi khi tiếp xúc với không khí. Bạn có thể thực hiện các bước đơn giản sau để làm chậm quá trình bay hơi.

- Tránh không khí thổi vào mắt. Không để máy sấy tóc trực tiếp vào mắt, ống xả ô tô, điều hòa hoặc quạt thổi trực tiếp vào mắt.

- Đeo kính đi đường và kính bơi. Loại kính ôm có tác dụng tốt.

- Giữ độ ẩm trong nhà giữa 30%-50%. Vào mùa đông, dùng máy giữ độ ẩm để tăng thêm độ ẩm trong nhà. Một số người dùng kính được thiết kế đặc biệt tạo ra khoảng ẩm xung quanh mắt.

- Tránh cọ xát vào mắt: Bạn có thể gây kích thích mắt bạn bằng hành động không tốt là cọ xát vào chúng như dụi mắt.

- Phòng khô mắt: Trước tiên hãy dùng thuốc nước nhỏ mắt, mắt của bạn có thể bị kích thích nhiều khi phải tập trung thị giác cao do đó tránh các hoạt động này.

- Nhớ là phải chớp mắt: Chớp mắt chủ ý thường xuyên có tác dụng dàn đều nước mắt. Khi làm việc yêu cầu tập trung thị giác cao, thỉnh thoảng hãy nghỉ giải lao khoảng 5 phút mỗi giờ và nhắm mắt lại vài giây. Hãy tăng tần số chớp mắt của bạn. Bạn cần thực hiện những chỉ dẫn này đặc biệt khi bạn có phẫu thuật LASIK hoặc phẫu thuật tương tự.